खेड्यामधले...

हे सगळं का आठवलं तेच आठवेना...

छोटासा गाभारा. मधोमध शंकराची पिंडी. दोन्ही बाजूच्या भिंतींवर चौकोनी खिडक्या, कधीच बंद न होणार्‍या. अंगाचं मुटकुळं करून बसता येईल (म्हणजे तेव्हा तरी यायचं, लहानपणी हो!) इतक्या रुंदीच्या. पण या सगळ्यापेक्षा ते देऊळ आठवलं की फक्‍त तो भरून राहिलेला वास आठवतो. तेलाच्या दिवाच्या विझत आलेल्या वातीचा वास. त्यात मिसळलेला धुपाचा वास. त्यात मिसळलेला फुलांचा सुकलेला वास. आणि थोडासा बेलपत्रांचा हिरवट वास. ह्यॅ! तसला वास फक्‍त स्मरणातच आहे आता.

सटाण्याचं जुनं घर. रस्त्यापासून चार पायर्‍या चढून वर उंचावर. घराला काटकोनात ते देऊळ. देवळासमोरचा नंदी अगदी अंगणातच. घराचा मोठा दरवाजा, मधली बैठी खिडकी, बैठक. बैठकीत कोपर्‍यात जुनं कपाट आणि जुनं डेस्क. वरचा उघडा माळा, म्हणजे तिथून थेट बैठकीत उडी मारता येईल असा.

मग बैठकीतून आत गेलं की वर जायला जिना आणि डावीकडे प्रचंड मोठं मधलं घर, कायमच अंधारलेलं. त्या जिन्यात एक छोटी गजांची खिडकी, त्यातून छान दिसणारा मधल्या घराचा मोठा भाग. कित्ती वेळा त्या खिडकीत गर्दी करून, या पायावरून त्यापायावर ताटकळत मोठ्या पुरुष लोकांची जेवणं व्हायची वाट बघत बसणारी आम्ही मुलं. मधल्या घरातून डावीकडे छोटी खोली, आजोबांची. आणि उजवीकडे स्वयपाक घर. स्वयपाक घरातून मागे गेलं की माजघर, मग मागचं अंगण. तिथेच कोपर्‍यात मोरी. एकीकडे बुजलेली विहीर, पण आईच्या आठवणीत असलेलं आणि तिथे उभे राहून नुसतंच कल्पना केलेलं ते विहीरीतून पाणी शेंदणं.

स्वयपाकघरातल्या चुलीचा धूर. शेणानी सारवलेली जमीन. हे थोरलं देवघर - अंधारं, खोल, पण आत डोकावताच शांत वाटणारं. जेवणाच्या पंक्‍तींच्या पत्रावळी आणि द्रोण. कुठेकुठे भिंतीत कोनाडे, त्यात कुठे घड्याळ, कुठे चंची, कुठे वाती होण्याची वाट बघत बसलेला कापूस, कुठे वाळून कोरड्या झालेल्या अमृतांजनची बाटली!

जिन्यावरून चढून गेलं की डावीकडे मोठी झोपायची खोली. खोलीच्या खिडकीतून दिसणारं मागचं अंगण. एका बाजूला तो उघडा माळा ज्यातून खालच्या बैठकीवर उडी मारता आली असती. या खोलीत अगदी हलक्या पावलानी चालायचं. उड्या मारणं नाचणं तर दूरची गोष्ट. कारण जरा जोरानं पावलं टाकली तर खाली मधल्या घरात माती पदते अशी वदंता! आजोबांच्या धाकानं ते खरं की खोटं हे पडताळुन बघायची कोणाची हिंमत असणार!

आणि जिन्यातून उजवीकडे उघडा मोठा ढाबा. त्यावर मोकाट उगवलेलं गवत. त्या ढाब्यावरून थेट पुढच्या अंगणात उडी मारता येईल, म्हणून आम्हा लहान पोरांना तिथे न जाण्याची ताकीद, आणि म्हणूनच आमची मोठ्यांची नजर चुकवून तिथे जाण्याची धडपड. दादा लोक तिथे आपण सर्रास जात असल्याची फुशारकी मिरवणारे!

संध्याकाळी देवळात जमणार्‍या पोरी बाळी. बरोबर आणलेले पितळीचे दिवे मातीनं घासून लख्ख करणार्‍या. देवळात दिवा लावून खिदळत शिवणापाणी खेळणार्‍या. परकराचे ओचे बांधून देवळासमोरच्या ओबडधोबड नंदीभवती लंगडी घालणार्‍या. अंधार पडून दिसेनासं होईपर्यंत पायानी धूळ उडवत गलका करत राहणार्‍या.

हे सगळं का आठवलं तेच आठवेना...

आठवणींना कुठे लागतात निमित्तांचे हिंदोळे?